Een kind dat op de domeinen ‘schrijven’ en/of ‘lezen’ neurologisch en psychologisch een kleuter is, is niet leesrijp en krijgt in goed onderwijs nog geen leesles.
Een kind dat op beide domeinen neurologisch en psychologisch een jong schoolkind is, is leesrijp en krijgt in goed onderwijs leesles.
De schrijfproef en de leesproef
Het afnemen van de schrijfproef en de leesproef is onder meer in de volgende situaties van belang:
Bij een kind in groep 1/2 dat vroeg leesrijp lijkt te zijn, kan men met de proeven nagaan of het ook daadwerkelijk leesrijp is.
Met de resultaten van de proeven kan men aan de onderwijsinspectie laten zien dat een kind leesrijp is of juist niet, dat het leesrijpe kind inderdaad leesles krijgt en dat het niet-leesrijpe kind geen leesles krijgt maar wel – als voorbereiding daarop – geregeld rijmen, hakken en andere klankspelletjes doet en overtrekken, uitknippen en andere vormoefeningen.
Aan ouders die graag zouden zien dat hun niet-leesrijpe kind al in groep 2 letterkennis krijgt of zelfs leert lezen, kan men met behulp van de proeven laten zien dat hun kind er niet aan toe is.
Leesrijpheid
Een kind is leesrijp als het aan drie voorwaarden voldoet:
In zijn vrije spel heeft het zich een aantal woorden en/of letters eigen gemaakt. Doorgaans zitten daar de eigen voornaam en de woorden ‘mama’ en ‘papa’ bij.
Het kan letters ongespiegeld herkennen en reproduceren. Anders zou het ‘d’ als /b/ kunnen uitspreken (vanwege spiegeling om de verticale as), ’t’ als /f/ (vanwege spiegeling om de horizontale as), enzovoort.
Het kan woorden van drie en vier letters die het kent, lezen.
Schrijfproef
De voorwaarden a en b worden in de schrijfproef getoetst. Men vraagt het kind zijn naam, ‘mama’, ‘papa’, namen van broertjes, zusjes en vriend(innet)jes te schrijven, maar ook losse letters die het kent.
Een gespiegelde letter, een letterverwisseling binnen een woord en het schrijven van rechts naar links duiden op onomkeerbaar (zie punt 1) functioneren, dus op het functioneren op het domein ‘schrijven’ als kleuter.
Indien uitgesloten kan worden dat het kind op basis van uit-het-hoofd-leren en imiteren geen gespiegelde letters schrijft, geen letters verwisselt en wel consequent van links naar rechts schrijft, duidt dit op omkeerbaar (zie punt 1) functioneren, dus op het functioneren op het domein ‘schrijven’ als jong schoolkind.
Leesproef
Voorwaarde c wordt in de leesproef getoetst. Met de letters uit de schrijfproef maakt men nieuwe, klankzuivere woorden van drie en van vier letters.
Als het kind wel de letters verklankt, maar die niet tot het geschreven woord samenstelt (en eventueel een woord raadt, waar een of meer van de verklankte letters in voorkomt), duidt dit op onomkeerbaar functioneren (zie punt 1), dus op het functioneren op het domein ‘lezen’ als kleuter.
Als het kind niet alleen de letters verklankt maar die ook tot het geschreven woord samenstelt, duidt dit op omkeerbaar (zie punt 1) functioneren, dus op het functioneren op het domein ‘lezen’ als jong schoolkind.
De reden voor het verschil zit in de wijze waarop een jong schoolkind leest als het aan het begin staat van het leesproces. We nemen Tonja die haar naam, ‘mama’ en ‘papa’ als TONJA, MAMA en PAPA schrijft. Men schrijft op haar manier MOP. Als jong schoolkind leest ze dit als volgt.
Ze ziet M en zet die om in de klank /m/.
Ze ziet O, zet die om in de klank /o/, gaat mentaal terug naar /m/ en stelt /m/ en /o/ samen tot /mo/.
Ze ziet P, zet die om in de klank /p/, gaat mentaal terug naar /mo/ en stelt /mo/ en /p/ samen tot /mop/.
Voor die twee mentale teruggangen is omkeerbaarheid (zie punt 1) een voorwaarde. Daar beschikt het jonge schoolkind wel over, maar de kleuter niet. Vandaar dat Tonja als jonge schoolkind MOP als /mop/ leest, maar als kleuter als /m, o, p/.
Bijlage 3 bij de brief aan voorstemmers motie kleutertoetsen Tweede Kamer van 18 november 2013 door de kerngroep WSK.