Jonge kinderen spelen per saldo vaak, maar ook volwassenen doen het graag. Het kan zonder hulpmiddelen (stoeien, ravotten), maar vaak wordt er specifiek speelgoed gebruikt.
Functies van het aangeboren speelgedrag
Sociaal
De positie in de groep wordt op deze wijze verkend en vastgelegd. Het individu leert door te spelen met anderen om te gaan en verkent de grenzen van geaccepteerd gedrag. Spel is ook een middel om op een gecontroleerde manier agressie te hanteren en die agressie een uitlaatklep te geven. Bij de mens heeft het spel ook de functie het andere geslacht spelenderwijs te leren kennen. Spelenderwijs kan een jong dier of een jong mens ook veel worden bijgebracht. Dit leren kan spontaan plaatsvinden, maar ouders, trainers of leraren kunnen er ook voor kiezen om het leerproces de meer motiverende, of minder afschrikkende, vorm van een spel te geven.
Fysiek
Spelen bevordert de coördinatie van bewegingen en het ruimtelijk inzicht.
Emotioneel
In een rollenspel (bijvoorbeeld met het spelen met poppen of auto’s) kunnen allerlei gevoelens worden verwerkt. Ouders zeggen vaak dat ze zichzelf horen praten als ze hun kinderen bezig zien en horen. Bij het spelen van een gezelschapsspel komen allerlei gevoelens kijken zoals bijvoorbeeld woede en blijdschap, die bij winnen en verliezen horen. Merken dat je slimmer bent dan je medespeler of juist niet. Emoties waar ieder die opgroeit, mee moet leren omgaan.
Spelen en speelgoed
De neiging om te spelen is bij volwassen zoogdieren minder groot dan bij jonge dieren maar ze kan ook bij volwassen dieren worden geobserveerd. Kenmerkend voor dieren is dat zij, zodra er een andere, sterkere prikkel optreedt, hun spel zullen staken. Bij de mens heeft spelen dezelfde functies als bij dieren. De mens met zijn grotere verstandelijke vermogens onderscheidt zich door de keuze van de objecten waarmee men speelt en de complexiteit van de spellen die, anders dan bij de dieren, aan afgesproken spelregels onderworpen zijn.
Dieren gebruiken in bijzondere gevallen gereedschap, maar hun speelgoed is steeds iets dat toevallig voorhanden is. Er is wel sprake van favoriete objecten die bij het spel van het dier de rol van prooi vervullen. Een moeder van een nest roofdieren zal levende prooien aan haar jongen geven zodat deze, spelenderwijs, hun jachttechniek kunnen oefenen. De huiskat heeft, ook bij volwassen dieren, de sterke neiging om met de gevangen prooidieren te spelen.
Mensen maken en kiezen speelgoed voor hun kinderen. Het kan gaan om objecten die alleen met het oog op spelen zijn vervaardigd, maar er zijn ook verkleinde uitvoeringen van bijvoorbeeld de gereedschappen en wapens van de volwassenen.
In de jaren ’60 en ’70 is veel getwist over de rol van speelgoed in de opvoeding en men vroeg zich af of de keuze voor specifiek jongens en meisjesspeelgoed zoals poppen en plastic pistolen genetisch bepaald was of dat het om een door de ouders gemanipuleerde keuze gaat. Onderzoek suggereert dat jongens over het algemeen ander speelgoed kiezen dan meisjes. Ook de vraag of oorlogsspeelgoed agressiviteit bevordert, werd onderzocht.
Het spelen is voor kinderen zo belangrijk dat zij met bijna alles wat zij in hun omgeving kunnen vinden, gaan spelen. Het oorspronkelijke doel van het voorwerp doet er niet toe; in de beleving van het kind kan ieder voorwerp in het kader van het spel iets heel anders zijn.
Om tegemoet te komen aan de behoefte van hun kinderen om te spelen, maar ook om kinderen spelenderwijs te onderwijzen in het gebruik van werktuigen, is al sinds de vroegste oudheid speelgoed gemaakt.
Spelen is belangrijk voor een goede ontwikkeling
Kinderen moeten veel, maar als zij spelen kunnen zij, als dat goed is, dat naar eigen inzicht doen. Er zijn geen consequenties verbonden aan het spelen zodat ze goed kunnen experimenteren. Kinderen die vrij kunnen spelen kunnen “hun hoofd leegmaken” en daardoor het leven van alle dag beter aan. Dat geldt trouwens ook voor volwassenen. Die moeten zich ook regelmatig ontspannen.
Als iemand speelt kan daarmee veel plezier beleefd worden. Het leuke van speelgoed is dat er, al spelende, ook veel geleerd wordt. Bij een gezelschapsspel moet bijvoorbeeld op iemands beurt gewacht worden. Ook merkt iemand dat winnen een ander gevoel geeft dan verliezen. Verder ontdekken mensen bij het spelen van sommige spellen dat anderen er beter in zijn of dat de speler er zelf juist beter in is.
Het juiste speelgoed op het goede moment kan betekenen dat een kind zich vaardigheden aanleert waar het in zijn ontwikkeling aan toe is.